6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’nda “Sağlık Gözetimi” kavramı, müstakil bir madde altında düzenlenmiş ve çalışanların iş yerinde maruz kalacakları sağlık ve güvenlik risklerini dikkate alarak sağlık gözetimine tabi tutulmaları zorunlu hale getirilmiştir.

Bu hukuksal zorunluluğun yanı sıra evrensel anlamda herkesin temel sağlık hizmetlerine erişim hakkı vardır ilkesinden yola çıkarak sağlık eşitsizliklerinin azaltılması noktasında iş yeri hekimine hastalıkların önlenmesi ve sağlığın geliştirilmesi görevi tanımlanmıştır. Birleşmiş Milletler’in 2030 Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri içerisinde kritik bir hedef olarak belirlenen Evrensel Sağlık Kapsamı (UHC-Universal Health Coverage) doğrultusunda koruyucu sağlık hizmetleri, rehabilitasyon hizmetleri ve kronik sağlık yönetimi gibi alanlar doğrudan, iş yerinde sağlık kavramının da temel bileşenidir.

Aynı Kanun’a bağlı ilgili Yönetmelik’te (İş yeri Hekimi ve Diğer Sağlık Personelinin Görev, Yetki, Sorumluluk ve Eğitimleri Hakkında Yönetmelik) ise iş yeri hekiminin görevleri arasında “İş Sağlığı ve Güvenliği Hizmetleri kapsamında çalışanların sağlık gözetimi ve çalışma ortamının gözetimi ile ilgili işverene rehberlik yapmak”, “Çalışanın kişisel özellikleri, iş yerinin tehlike sınıfı ve işin niteliği göz önünde bulundurularak uluslararası standartlar ile iş yerinde yapılan risk değerlendirmesi sonuçları doğrultusunda periyodik muayeneleri tekrarlamak”, “çalışanların yapacakları işe uygun olduklarını belirten işe giriş ve periyodik sağlık muayenesi ile gerekli tetkiklerin planlanması”, “sağlık sorunları nedeniyle işe devamsızlık durumları ile iş yerinde olabilecek sağlık tehlikeleri arasında bir ilişkinin olup olmadığını tespit etmek”, “çalışanların sağlık nedeniyle tekrarlanan işten uzaklaşmalarından sonra işe dönüşlerinde işe dönüş muayenesi yaparak eski görevinde çalışmasında sakınca bulunanlara mevcut sağlık durumlarına uygun bir görev verilmesini tavsiye ederek işverenin onayına sunmak”, “iş yerinde sağlık gözetimi ile ilgili çalışmaları kaydetmek, iş güvenliği uzmanı ile işbirliği yaparak iş kazaları ve meslek hastalıkları ile ilgili değerlendirme yapmak”, “çalışanları iş yerindeki riskler, sağlık gözetimi, yapılan işe giriş ve periyodik muayeneler konusunda bilgilendirmek” kavramları vurgulanmaktadır.

Diğer önemli bir ISG Yönetmeliği olan Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik’te var olan “… tehlikeli kimyasal maddelerle çalışmalarda … uygun sağlık gözetimi yapılır”, “sağlık gözetiminde biyolojik izleme ve gerekli incelemeler yer alır”, “sağlık gözetimi sonucunda iş yerinde tehlikeli kimyasal maddeye maruz kalan çalışanda, bu maddeden kaynaklanan tanımlanabilir bir hastalık ya da olumsuz sağlık etkisi görülmesi veya biyolojik sınır değerin aşıldığının tespit edilmesi halinde, çalışan durumdan haberdar edilir ve kendisine  yapılması gerekli sağlık gözetimi ile ilgili gerekli bilgi ve tavsiyeler verilir” şeklindeki önermeler ise sağlık gözetiminde özellikle toksikolojik testlerin gerekliliğini ve önemini vurgular.

Tıbbi açıdan laboratuvar tetkikleri, bireylerin mevcut sağlık durumunu değerlendirmek, hastalıkların tanısını koymak, tedavi süreçleri izlemek ve sağlık izleme programlarını sürdürmek amacıyla yapılan testlerdir. İş Sağlığında temel hedef çalışanın sağlığını korumak ve geliştirmektir. Koruyucu hekimlik ise bireylerin ve toplumların sağlıklarını korumak, hastalıkları önlemek ve sağlık sorunlarının yayılmasını azaltmak amacıyla yürütülen önlemler ve geliştirilen stratejilerle işlevsellik kazanır. Her iki disiplinde de temel amaç sağlığın korunması ve geliştirilmesidir. Bundan dolayı iş yeri hekimi iş yerinde çalışanın sağlığını korumak ve bunu belgelemek zorundadır. İş yerinde sağlık izlemlerinde temel hedef ve iş akışı korumaya ve esenlik halinin devamına yönelik stratejiler geliştirmelidir.

İş yerinde sağlıkla ilişkili laboratuvar testlerinin kurgulanması, seçilmesi ve değerlendirilmesi çalışanların sağlığının korunmasında önemli bir adımdır. İş sağlığı hedef ve stratejilerinin etkinliğini artırmak, çalışanların sağlık ve güvenliğini güçlendirmek, doğru risk analizleri ve test seçimleri ile işyerlerinde sağlıklı ve güvenli bir çalışma ortamı sağlamak bütüncül ve sistematik bir yaklaşımla iş yerindeki sağlığın korunmasındaki en önemli kavramlardır.

Sağlık taramaları sonucunda elde edilen veriler iş sağlığı politikalarının geliştirilmesi ve yönlendirilmesindeki en önemli unsurlardır. Bu veriler; erken tanı ve önleme stratejilerinin geliştirilmesi, risk yönetimi modelinin belirlenmesi, veri destekli nicel iş sağlığı politikalarının geliştirilmesi, akut ve kronik hastalıkların belirlenmesi ve izlenmesi, çalışanların farkındalığının artırılması ve yasalara uyumun sağlanması noktasında önem taşırlar. Bunu yapabilmenin tek yolu istatistiksel ve epidemiyolojik yaklaşım sergilemektir.

Maruz kalım  ile sağlık sonuçları arasındaki ilişkiyi değerlendirmek için kesitsel çalışmalar, kohort çalışmaları ve kontrollü çalışmaların yanı sıra risk oranları, rölatif risk ve güven aralıkları istatistiksel değerler de ortaya konmalıdır. Diğer şekilde elde edilen veri ve sonuçlar nitel nitelik taşırlar ki bilimsel anlamda güvenilirlikleri çok zayıf olacaktır. Aynı zamanda işyerlerinde risk yönetim sistemlerinin en önemli gerekliliklerinden biri olan sürekli izleme ve geri bildirim işlev görmeyecektir.

İş sağlığı hizmetlerinde temel bir unsur olan tıbbi laboratuvar analiz ve değerlendirmeleri iş sağlığının temel nicel veri kaynağıdır. Maruz kalımın değerlendirmesi ve hastalıkların erken saptanması noktasında iş yeri hekiminin elinde tıbbi muayene ve laboratuvar sonuçları çok önem taşır. Diğer taraftan tıbbi muayene ve laboratuvar sonuçlarının normal olması da hem çalışan sağlığı ve esenliğinin devam ettiği, hem de o iş yerinde iş sağlığı yönetim sisteminin doğru çalıştığı şeklinde değerlendirilir. Dolayısıyla iş yeri hekiminin hedef ve beklentisi, sonuçlarının tümünün sağlığı işaret edecek şekilde normal fizyolojik sınırlar içinde olması ve bunun sürdürülebilirliğinin sağlanması şeklinde olmalıdır. Düzenli sağlık taramaları ve laboratuvar testleri, çalışanların maruz kalabileceği riskleri erken dönemde belirlemeye olanak tanır ve gerekli önlemlerin alınmasını sağlar. Bu testler sayesinde, işverenler sadece yasal yükümlülüklerini yerine getirmekle kalmaz, aynı zamanda iş yeri verimliliğini artırarak işletmenin performansını da yükseltir.

Sonuç olarak iş yerinde laboratuvar testleri, çalışanların sağlık durumunu izlemek ve korumak için kritik bir rol oynamaktadır ve yukarıda da vurgulandığı üzere yasal bir zorunluluktur. Bu testler, erken teşhis ve hastalık önleme potansiyeli sunarak sağlığın korunması hedefinin gerçekleşmesine katkıda bulunur. Ayrıca, iş sağlığı ve güvenliği stratejilerinin geliştirilmesine yönelik önemli veriler sağlayarak, sağlık politikalarının güçlenmesini sağlar. Düzenli sağlık izlemi ve laboratuvar testleri, hem bireylerin sağlığını korumak hem de iş yerinin genel sağlık ve güvenlik standartlarını yükseltmek adına vazgeçilmez bir unsurdur. İşverenlerin ve sağlık profesyonellerinin, bu testlerin önemini kavrayarak, sistematik bir şekilde uygulamaları, sürdürülebilir bir çalışma ortamı oluşturulmasına yardımcı olacaktır.