Geçmişte, birçok işletmede çalışanların ruh sağlığı ve psikolojik ihtiyaçları genellikle göz ardı edilmekteydi. İş yükü, uzun çalışma saatleri ve iş yeri stresi gibi faktörler çalışanların verimliliğini ve memnuniyetini olumsuz yönde etkiliyordu. Bu durum, yüksek iş gücü devrine, düşük motivasyona ve artan iş kazalarına neden olabiliyordu. Çalışanlar genellikle sorunlarıyla bireysel olarak başa çıkmak zorunda kalıyorlardı ve bu da iş-yaşam dengesi üzerinde olumsuz bir etkiye sahipti.

Son yıllarda, işletmelerin çalışanlarına sunduğu destek hizmetleri arasında psikososyal destek programları yer almaktadır. Psikososyal destek programları, işletmelerin çalışanlarının refahını artırmak için uygulamaya koyduğu stratejik araçlardan biridir, çalışanların duygusal ve sosyal ihtiyaçlarını karşılamayı amaçlayan bir dizi hizmeti içerir. Bu hizmetler, danışmanlık, stres yönetimi, çatışma çözme, kişisel gelişim eğitimleri ve grup terapilerini kapsayabilir.

Bu tür programların temel amacı, çalışanların iş yerinde karşılaştıkları psikolojik sorunlarla başa çıkabilmelerine yardımcı olmaktır. Böylece çalışanların ruh sağlığını korumak, iş stresini azaltmak ve genel işy eri memnuniyetini artırmak mümkün hale gelmiştir.

Psikososyal destek programlarının uygulanması, işletmelerde birçok olumlu sonuca yol açmıştır. Çalışan memnuniyeti ve bağlılık oranları artmış, iş gücü devri azalmış ve genel iş yeri kültürü iyileşmiştir. Ayrıca, çalışanların ruh sağlığının desteklenmesi, iş kazalarının azalmasına ve iş yerinde daha güvenli bir ortamın oluşmasına katkı sağlamıştır. En önemli etkilerinden biri de iş yerindeki iletişimin güçlenmesi ve ekip çalışmasının teşvik edilmesidir. Çalışanlar, kendilerini değerli hissettiklerinde ve desteklendiklerini bildiklerinde, iş yerine olan bağlılıkları artar ve bu da işletmelerin genel başarısına olumlu yansır, çalışanların sadece iş yerinde değil, aynı zamanda kişisel yaşamlarında da daha sağlıklı ve mutlu olmalarına yardımcı olur. İşletmeler, bu tür programları uygulayarak hem çalışan memnuniyetini artırabilir hem de daha üretken ve sürdürülebilir bir iş ortamı yaratabilir.

Dünyada birçok şirket, çalışanlarının refahını artırmak ve iş-yaşam dengesini sağlamak amacıyla yenilikçi psikososyal destek programları uygulamaktadır. Bu uygulamalardan bazıları şunlardır:

Wellbeing (Esenlik) Uygulamaları

Çalışanların sağlık davranışlarını iyileştirmek, kendilerini gerçekleştirebilmeleri için onlara destek olmak ve içlerindeki “iyi yaşam” potansiyelini ortaya çıkarmak hedeflenir. Bu uygulamada, psikolojik destek, beslenme koçluğu, fiziksel aktiviteye yönelik özel dersler yer almaktadır.

2019’da dünya genelinde yapılan bir araştırmaya göre 200 ya da daha çok çalışanı olan kurumların % 84’ü bir çalışan esenliği programı, % 88’i ise duygusal, fiziksel, spiritüel, sosyal, finansal, çevresel, mesleki olarak ayrılan esenlik dikeylerinin en az birini uygulamaya başlamıştır. Bu şekilde, çalışan bağlılığı artırırken, verimin de artmasına katkı sağlanmış olur.

Kurumlarda Wellbeing Uygulamaları Arasında; Koşu takımlarıyla kurumsal yarışlara katılım, Uzaktan pilates, yoga, aerobik dersleri, Sağlıklı beslenme için düzenli diyetisyen desteği, Uzaktan psikolojik danışmanlık desteği, Ofislerde sağlıklı gıda otomatları, Uzaktan çalışanların evlerine gönderilen sağlıklı gıda paketleri, Sağlıklı mutfak atölyeleri,  Sandalye yogası, Hobi kulüpleri (Fotoğrafçılık, kitap, tiyatro, sinema vb.), Kahkaha yogası, Cuma öğleden sonra “mutlu saatler” (Çevirimiçi ya da ofiste), Adım sayısı ödülleri (Hedef 10 bin adım), Nefes egzersizleri ve meditasyon eğitimleri, “Canım çalışmak istemiyor” izni yer almaktadır.

EAP Uygulamaları (Çalışan Destek Programı)

Çalışan ve Aile Yardım Programı (EFAP) olarak da adlandırılan Çalışan Yardım Programı (EAP), bazı işverenlerin çalışanlarına sağladığı bir faydadır. EAP, bazı işverenler tarafından sağlanan gönüllü ve gizli bir hizmettir ve finansal, bakıcı, sağlık veya ilişki endişelerini gidermeye yardımcı olabilir. Program genellikle tüm seviyelerdeki çalışanlara ve çoğu durumda bakmakla yükümlü oldukları aile üyelerine açıktır. Bu kısa süreli, sorun çözme hizmetidir ve genellikle yalnızca birkaç seans gerekir.

Hizmet, sağlık değerlendirmelerine erişim, kısa süreli danışmanlık, 7/24 yardım hattı gibi diğer hayati sağlık hizmetlerine erişimi içerir.

Çalışanların terapiden sonra işe dönme olasılıkları %44 daha fazladır, bu da devamsızlığı %45 oranında azaltır ve çalışanın özgüvenini artırır.

Çalışanların sağlık ve refahı öncelik olduğunda şirketlerine daha sadık olma olasılıkları da artar ve bu da çalışanı işte tutma oranlarını artırır.

Whole Self Programı

Çalışanların iş yerinde kendilerini tam olarak ifade edebilmelerini, tüm kimliklerini ve yaşam deneyimlerini getirebilmelerini teşvik eden bir iş yeri girişimidir. Bu programın amacı, çalışanların yalnızca profesyonel becerileriyle değil, aynı zamanda kişisel özellikleri, değerleri ve yaşam deneyimleriyle de iş yerinde var olabilmelerini sağlamaktır. 

Program, iş yerinde kapsayıcı bir kültür yaratmayı hedefler. Çalışanların farklı kimliklerini ve deneyimlerini kabul eder ve kutlar. Çalışanların fikirlerini, endişelerini ve önerilerini özgürce paylaşabilmeleri için güvenli bir ortam yaratır. Liderlerin ve yöneticilerin çalışanların bireysel farklılıklarını desteklemesi ve teşvik etmesi için eğitim ve rehberlik sağlar.

Kişisel gelişime katkı sağlayan bu programla, artan çalışan memnuniyeti, iş tatmininde artış sağlar. Ekipler arasında daha güçlü bir bağ ve işbirliği gelişir. Çalışanların kendilerini değerli ve desteklenmiş hissetmeleri, iş yerinde kalma sürelerini uzatabilir ve işten ayrılma oranlarını azaltabilir.

Mindfulness

Türkçede “bilinçli farkındalık” olarak adlandırılan, kişinin dikkatini bilinçli bir şekilde şimdiki ana yönlendirmesi ve o anı yargılamadan kabul etmesi pratiğidir. Bu kavram, kökenlerini Budist meditasyon uygulamalarından alır, ancak günümüzde dini bağlamından bağımsız olarak stres yönetimi, zihinsel sağlık ve genel refah için yaygın olarak kullanılmaktadır.

Geçmişin veya geleceğin kaygılarından ziyade, mevcut anın farkında olma, deneyimleri iyi veya kötü olarak yargılamadan kabul etme, dikkati kasıtlı olarak o anda olanlara odaklama Mindfulness’ın Temel İlkeleridir. Günümüzde terapi, eğitim ve iş dünyası dahil birçok alanda uygulanmaktadır ve kişisel farkındalığı ve yaşam kalitesini artırmak için etkili bir yöntem olarak kabul edilmektedir.

Bu alanda öne çıkan bazı iyi uygulama örneklerine bakacak olursak, dünyada;

Google – Mindfulness ve Ruh Sağlığı Programları

Google, çalışana psikososyal destek uygulamalarında bütünsel sağlık yaklaşımıyla öne çıkmaktadır. Kapsamlı sağlık hizmetleri, fitness merkezleri, besleyici yemekler ve iş yerinde ruh sağlığı desteği sunulmaktadır. Bu amaçla, düzenli meditasyon seansları ve ruh sağlığı farkındalık etkinlikleri düzlenmektedir. Çalışanlarına stres yönetimi ve mindfulness eğitimleri sunarak onların ruh sağlıklarını desteklemekte, çalışanların refahının her yönüne hitap etmeyi amaçlamaktadırlar. Google, bu şekilde, çalışan memnuniyetinde %18, yaratıcılık ve inovasyon seviyelerinde %12 artış ve stres seviyelerinde %20 azalma olduğunu bildirmektedir.

Salesforce – EAP Uygulamaları (Çalışan Destek Programı)

Salesforce, 2018 yılında Fortune’un Çalışmak İçin En İyi 100 Şirket’in listesinde birinci, 2019 yılında ise ikinci olmuştur. Ruh sağlığına odaklanan şirkette, meditasyon, rahatlama alanları ve sağlık geri ödeme programları için farkındalık alanları sunarak zihinsel sağlığa öncelik vermektedir. Yani çalışanlarına kapsamlı bir EAP sunarak, kişisel ve profesyonel sorunlarla başa çıkmalarına yardımcı olur. Program, ruh sağlığı danışmanlığı, finansal rehberlik ve kriz desteği gibi hizmetleri içermektedir.

Johnson & Johnson’ın Bütünsel Programı

Çalışan refahında öncü olan Johnson & Johnson’ un uyguladığı programlar, dengeli ve enerjik bir iş gücünün önemine olan inançlarını yansıtan fiziksel, duygusal, zihinsel ve ruhsal sağlığı kapsamaktadır.

Ruh Sağlığı ve Dayanıklılık Eğitimleri ile çalışanlarına ruh sağlığı ve dayanıklılık konularında eğitimler vererek, stresle başa çıkma becerilerini geliştirmelerine yardımcı olur. Antlarında da olduğu gibi, insanların gücüne inanan, etik davranışlara, saygıya ve dürüstlüğe dayanan, küresel çeşitliliğe sahip, eşitlikçi ve kapsayıcı bir kültüre değer verilmektedir.

IKEA’nın İş-Yaşam Dengesi Vurgusu

IKEA iş-yaşam dengesini desteklemeye odaklanan, esnek çalışma düzenlemeleri, kapsamlı ebeveyn izni politikaları ve çeşitli sağlık yardımları içeren programları uygulamaktadırlar.

Microsoft – Wellbeing Days ve Esnek Çalışma

Microsoft, çalışanlarının ruh sağlığını desteklemek için “Wellbeing Days” adı altında belirli günlerde çalışanlarına izin vererek dinlenmelerini sağlar. Ayrıca, esnek çalışma saatleri ve uzaktan çalışma seçenekleri de uygulanmaktadır. Microsoft , “Çalışanlarının dengeli bir yaşam sürmesini sağlayan yatırımlar kurum genelinde olumlu bir hava esmesini sağlar. Çalışanlarınızın keyfinin yerinde olması için atabileceğiniz en etkili adımlardan ilki, kişisel gelişime değer veren empatili liderler öncülüğünde pozitif bir iş kültürü oluşturmaktır. İlkesini benimsemiştir. 2022 Çalışma Eğilimi Dizini Raporuna göre; kapsayıcılık, empati, iş-yaşam bütünleştirmesi, streste azalma, ücretli izin isteğinde artış, daha dengeli yaşam gibi çalışanlar için avantajlar sağlamıştır. İşveren için ise, daha fazla kar, çalışanların daha fazla katılımı, çalışanı daha fazla elde tutma gibi yaralar sağlamaktadır. Bu şekilde, çalışan bağlılığında %14 ve genel iş yeri memnuniyetinde %16 artış,  iş gücü devrinde ise %9 azalma olduğunu açıklamaktadırlar.

Unilever – Whole Self Programı

Unilever, çalışanlarının hem fiziksel hem de zihinsel sağlıklarını destekleyen “Whole Self” adlı bir program uygular. Bu program, sağlıklı yaşam tarzı alışkanlıkları geliştirmeyi teşvik eder ve çalışanlara kişisel gelişim fırsatları sunar.

Unilever, kendi değer zincirinde yaşam standartlarını yükselterek, kapsayıcı bir yaklaşım ile imkânlar yaratarak ve çalışanlarını iş hayatının geleceğine hazırlayarak daha adil ve kapsayıcı bir toplumun oluşturulmasına katkı sağlamak için bir dizi kapsamlı taahhütte bulunduğunu ve eylem planı geliştirdiğini açıklamıştır.

Türkiye’de Öne Çıkan İyi Uygulama Örnekleri

Ruh sağlığı danışmanlığı, stres yönetimi, finansal danışmanlık ve kriz desteği gibi hizmetleri içeren EPA programı,  spor etkinlikleri, sağlıklı yaşam seminerleri ve beslenme danışmanlığı gibi hizmetleri içeren, Wellness programı, Mindfulness ve Stres Yönetimi Eğitimleri, esnek çalışma saatleri ve uzaktan çalışma seçenekleri sunar. Ayrıca, iyi yaşam uygulamaları ile çalışanların fiziksel ve ruhsal sağlıklarını destekleyen firmalar bulunmaktadır.

Sonuç olarak, işletmelerde psikososyal risklerin etkin bir şekilde yönetilmesi, sadece çalışanların sağlığı ve refahı için değil, aynı zamanda işletmenin başarısı ve sürdürülebilirliği için de büyük önem taşımaktadır. İyi uygulama örnekleri, stres ve tükenmişlik gibi olumsuz etkileri azaltarak, çalışanların motivasyonunu ve bağlılığını artırır.

Bu tür uygulamalar, iş-yaşam dengesini destekleyen esnek çalışma düzenlemeleri, açık iletişimi teşvik eden liderlik yaklaşımları ve çalışanların kişisel gelişimine katkı sağlayan eğitim programlarını içerir. Sonuç olarak, çalışanların iş tatmini yükselir, bu da daha düşük devamsızlık oranları ve daha yüksek iş verimliliği ile sonuçlanır.

İşletmeler, psikososyal riskleri etkin bir şekilde yöneterek, sadece çalışan memnuniyetini artırmakla kalmaz, aynı zamanda rekabet avantajı elde eder ve kurumsal itibarlarını güçlendirirler. Uzun vadede, bu tür stratejiler, daha sağlıklı ve üretken bir iş gücü oluşturarak işletmenin performansını ve karlılığını artırır. İşletmeler, bu alandaki iyi uygulamaları benimseyerek, hem insan kaynağını en iyi şekilde değerlendirebilir hem de daha başarılı bir organizasyon yapısı oluşturabilir.

Kaynaklar:

• “Esenlik (Wellbeing) ve Çatışmayı Ele Alış Tarzı”, Marmara Üniversitesi Prof. Dr. Güler İslamoğlu ve Prof. Dr. Deniz Börü, 2007

• Pandeminin “iş’te” ilacı: Wellbeing uygulamaları,   Popüler Yönetim Dergisi, Haziran  2011

• Çalışan Yardım Programı (EAP) Nedir? Health Assured

• https://www.healthassured.org › blog › how-an-eap-works

• https://www.mindfulnessinstitute.com.tr/mindfulness-nedir, Mundfulness ınstute Türkiye

• https://www.cultureamp.com/blog/bring-your-whole-self-to-work, Lexi Croswell, 24 Nisan 2023

• https://www.linkedin.com/pulse/importance-employee-wellness-programs-talent-management-tus7c

• BlueSky Creations 21.11.2023 linked in

• https://www.microsoft.com/tr-tr/microsoft-viva/employee-wellbeing

• https://www.jnj.com/code-of-business-conduct/turkish

• https://www.aa.com.tr/tr/isdunyasi/guncel/koc-holdingden-110-bin-calisani-ve-ailelerini-kapsayan-saglikli-yasam-hareketi/670657#Koç Holding İnsan Kaynakları ve Endüstri İlişkileri Başkanı Özgür Burak Akkol,

• https://yatirimciiliskileri.sabanci.com/tr/surdurulebilirlik/detay/Saglik-Spor/71/39/0-Sabancı web sitesi

• https://bm.sabanciuniv.edu/tr/content/kisisel-saglik-ve-gelisim

• https://medya.turkcell.com.tr/bulletins/turkcell-esnek-calisma-modeli-ile-sinirlari-kaldirdi/

• Luthans, F., Youssef-Morgan, C. M., & Avolio, B. J. (2015). Psychological Capital and Beyond. Oxford University Press.

• Quick, J. C., & Tetrick, L. E. (2003). Handbook of Occupational Health Psychology. American Psychological Association.

• Cooper, C. L., & Cartwright, S. (1994). Healthy Mind; Healthy Organization: A Proactive Approach to Occupational Stress. Human Relations, 47(4), 455-471.