Kas-iskelet sistemi rahatsızlıkları; kaslarda, eklemlerde, tendon, bağ, sinir ve kemik doku gibi vücut dokularında farklı birçok sebebe bağlı olarak ortaya çıkan bozukluklardır. İşe bağlı kas-iskelet rahatsızlıkları ise çalışma hayatı boyunca karşılaşılan fiziksel ve psikososyal birçok etkenden kaynaklanır ve çalışma hayatının kalitesini etkiler.

Mesleki yaralanmalar ve hastalıklar arasında en büyük paya sahip olduğu bilinen bu rahatsızlıklar pek çok bedensel iş sürecinde çalışanlarda olduğu gibi mesleki sürücülerde de sık olarak görülebilmektedir. Ülkemizde gerek yük gerekse yolcu taşımacılığında karayolu ulaşımının ilk sırada yer alıyor olmasının sonucu olarak mesleki sürücüler yoğun bir iş yüküyle karşı karşıya kalmaktadır. Sürücü konforunu ve araç güvenliğini artırmak amacıyla, araçların iç ve dış tasarımları sürekli olarak geliştirilmekle birlikte; mesleki sürücüler arasında işle ilgili kas-iskelet sistemi rahatsızlıkları hala yaygınlığını korumaktadır.

Araç kullanma tek başına fiziksel bir iş yükü olmayıp bilişsel, algısal, motor ve karar verme yeteneğinden oluşan karmaşık bir süreç gerektirir. Ancak mesleki görevler nedeniyle uzun süre statik bir sürüş pozisyonunda araç kullanmak zorunda kalınması vücut üzerinde fiziksel bir yüke neden olur.

Fiziksel yüklenmeler, uygun pozisyonlarda çalışmama ve dinlenme sürelerinin yetersizliği mesleki sürücüleri kas iskelet sisteminde bozukluklara daha duyarlı hale getirirken, konforsuz koltuk tasarımı, koltuğun eğimi, bel desteğinin olmaması ve sürücü kabinindeki olası ergonomik uyumsuzluklar omurga yapısı üzerinde stres yükünün artmasına yol açmaktadır. Bunların yanı sıra; yetersiz araç süspansiyonu, uzun saatler boyunca titreşime maruz kalma, tekrarlayan hareketler ve yoğun dikkat gerektiren sürüş duruşuna bağlı olarak özellikle boyun, omuz, sırt ve kol kaslarında statik kas gerginliğini korunma gereklilikleri kaslarda yorgunluğa ve ağrılara neden olur.

Uzun yol yük taşıyan kamyon/tır sürücülerinin büyük bir çoğunluğu vardiyalı (geceli-gündüzlü) çalışmakta olup saatlerce araç kullanmak zorunda kalan bu sürücüler uyku düzenlerini tamamen vardiyalarına göre düzenlemek zorunda kalmaktadırlar.

Yapılan bir çalışmada bu sürücülerin günde ortalama 4.78 saat uyudukları, eğer düzenli bir gece programında çalışıyorlarsa bu sürenin 3.83 saate düştüğü gösterilmiştir. Çalışma biçiminin getirdiği uyku sürelerinin düzensizliği, uygun ve güvenli hızda seyredebilmek için sürekli değişen yol koşullarına dikkat etmek zorunda olmak, araç içi ve/veya araç dışı gürültüye maruziyet, iş ve zaman kısıtlamaları sürücülerde fiziksel yorgunluğun yanı sıra bilişsel yorgunluğu da tetikleyebilmektedir.

Sürücülerde işe bağlı olarak gelişen hastalıkların %50’sinin kas-iskelet sistemi problemlerinden kaynaklandığı bilinmektedir. Sürücünün boyu, kilosu ve yaşı gibi bireysel özellikleri, uyku ve dinlenme sürelerinin azlığı, monoton ve hareketsiz yaşam tarzları da sürüş dışı faktörler olarak kas iskelet sistemi rahatsızlıklarının gelişiminde etkili ek faktörler olarak önemli olabilmektedir. Taşımacılık sektöründe iş gücünün çoğunluğunu erkeklerin oluşturmakta olup yapılmış bir çalışmada fazla kilo ve obezite oranı çok yüksek bulunmuştur. Özellikle abdominal obezitenin bel ağrısı riskini artırmakta iyi bilinmektedir.

Yapılmış araştırmalarda mesleki sürücülerde bel ağrısı yaygınlık oranlarının dünya genelinde bildirilen bel ağrısı yaygınlık oranlarından daha yüksek olması sorunun bu meslek grubu için önemini göstermektedir. Uzun süre direksiyon başında oturmak, bel-kas yorgunluğu üzerinde birikimsel bir etkiye sahiptir ve bel omurgasında gerginliğe neden olur. Almanya İş ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’nın yaptığı araştırmalarda meslek gruplarına göre bel ağrısı görülme sıklığı değerlendirildiğinde en yüksek oranın ağır sanayi işçileri ile kamyon ve otobüs sürücülerinde olduğu gözlenmiştir.

Yol-lastik etkileşimi nedeniyle iletilen birden fazla süspansiyon aşamasıyla sürücünün koltuk yüzeyine ulaşan titreşime maruziyet; özellikle kamyon-tır sürücülerinde bel omurlarında mikro travmalara, omurlar arası disk yapılarının beslenmesinin bozulmasına ve sonuç olarak bel fıtığına zemin hazırlamaktadır.

Mesleki sürücülerde özellikle bel bölgesinde yoğunlaşan kas iskelet sistemi rahatsızlıklarının dışında boyun bölgesi de azımsanmayacak yoğunlukta etkilenmektedir. Boynun duruşunun korunamadığı ve uzun süre gerilmeye zorlandığı durumlarda ortaya çıkan boyun ağrıları özellikle şehir içi trafikte araç kullanmak zorunda kalan sürücülerde daha sık görülmektedir. Bu durumun nedeni olarak sıkışık trafikte dur-kalk şeklinde sürdürülmek zorunda kalınan sürüş sırasında, frene sık basılması ve boynun sürekli olarak geriye doğru gerilerek gitmesi gösterilebilir.

Bunun dışında araç pedallarının sert olması, direksiyonun uygun özelliklerde olmaması, vitesin kolay değiştirilememesi gibi sürekli zorlayıcı hareketlerde alt ve üst uzuv eklemlerinde etkilenmesine neden olabilmektedir. Bu aktiviteler basit hareketler gibi görünse de gün içerisinde defalarca tekrarlandığı için belirli bölgelerde problemlere sebebiyet verebilmektedir.

Mesleki sürücülerin sağlığını çok büyük oranda etkileyen ve uzun süreli sürüşlerin neden olabileceği bu etkileri önleyebilmek için;

• Sürücülerin sağlıklı yaşam tarzları hakkında farkındalığı artırılmalı,
• Sürücülerin antropometrik özellikleriyle araç içi koşulların uyumuna dikkat edilmeli,
• Oturma ve sürüş biyomekaniği değerlendirilmeli,
• Yorgunluk yönetim stratejileri geliştirilmeli,
• Günlük maksimum çalışma ve minimum dinlenme limitlerine uyulması sağlanmalı,
• Risk faktörleri organizasyonel stratejiler ve sağlık planları ile azaltılmaya çalışılmalıdır.

KAYNAKLAR:

• Demircioğlu A, Baş S, Atasavun Uysal S (2019). Farklı tipte araç kullanan sürücülerde ağrı, yorgunluk, uyku ve yaşam kalitesinin karşılaştırılması. Journal of Exercise Therapy and Rehabilitation, 6(2), 104 – 111.

• Nazerian R, Korhan O, Shakeri E. Work related musculoskeletal discomfort among heavy truck drivers. Int J Occup Saf Ergon. 2018;1-12.

• Şahin E. Uzun süreli araç kullanan bireylerde kas iskelet problemleri ve yorgunluğun değerlendirilmesi İstanbul Bilim Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü (Yayınlanmamış tez çalışması)

• Hakim S, Mohsen A. Work-related and ergonomic risk factors associated with low back pain among bus drivers. J Egypt Public Health Assoc. 2017;92(3):195–201.

• http://www.meslekhastaligi.org/kamyon-tir-soforleri-icin-meslek-hastaliklari

• Kurtul S, Güngördü N. Low back pain and risk factors among Taxi drivers in Turkey: a cross-sectional study. Med Lav. 2022 Jun 28;113(3):e2022025.

• Ronchese, Federico & Bovenzi, Massimo. (2012). Occupational risks and health disorders in transport drivers. Giornale italiano di medicina del lavoro ed ergonomia. 34. 352-9.